Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Deze paragraaf geeft inzicht in de financiële positie van de gemeente Nuenen. Hiervoor geven we een overzicht van de risico's. Vervolgens zetten we deze af tegen de aanwezige weerstandscapaciteit. Als laatste worden de financiële kengetallen gepresenteerd.

Ontwikkelingen

In 2019 is een nieuwe nota Grondbeleid vastgesteld. Deze nota is niet geheel in lijn met de nota risicomanagement en weerstandsvermogen 2015. Bij de actualisatie van de nota risicomanagement en weerstandsvermogen 2015 wordt de nieuwe nota Grondbeleid betrokken.

De rekenkamercommissie heeft een onderzoek naar het risicomanagement grondexploitaties uitgevoerd. Het definitieve rapport met de uitkomsten is inmiddels beschikbaar en in februari 2020 besproken met de commissie op de accountantscontrole. Zij stelt vast dat er stappen zijn gezet, en er voldoende waarborgen zijn voor nu en in de toekomst dat de aanbevelingen en aansporingen uit het rekenkamerrapport door het college concreet worden uitgevoerd. 

Coronavirus

Op het moment dat de gemeenteraad deze jaarstukken 2019 vaststelt (9 juli 2020) is er sprake van een wereldwijde crisis door het coronavirus (COVID-19). Voor de risico’s, zie “gebeurtenis na balansdatum” bij “Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling” en voor de operationele maatregelen, zie de paragraaf bedrijfsvoering onder “Coronavirus”.
De belangrijkste gevolgen voor zover deze op dit moment zijn in te schatten zijn:
• de extra uitvoeringskosten voor de aanvullende maatregelen vanuit het Rijk;
• de extra bijstandsuitgaven;
• de extra uitgaven voor aanvullende maatregelen om de verspreiding van het coronavirus zoveel mogelijk te beperken;
• de extra uitgaven om de economische schade zoveel mogelijk te beperken;
• in hoeverre de gemeente vanuit het Rijk hiervoor gecompenseerd worden.

We streven naar een zo adequaat mogelijke uitvoering van de landelijke en lokale maatregelen en naar zoveel mogelijk continuïteit van de reguliere werkzaamheden en van noodzakelijke (digitale) besluitvorming en hebben daarvoor de nodige interne maatregelen genomen.

In de Nota risicomanagement en weerstandsvermogen 2015 wordt het beleidskader voor het weerstandsvermogen beschreven. Dit kader luidt als volgt:

• De gemeenteraad wordt via de planning -en controldocumenten (begroting en jaarrekening) geïnformeerd over de 15 belangrijkste risico’s, de beschikbare weerstandscapaciteit en de ratio van het weerstandsvermogen;
• De ‘Nota risicomanagement en weerstandsvermogen’ wordt als basis gehanteerd voor de opstelling van de verplicht voorgeschreven paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in de meerjarenprogrammabegroting en de jaarrekening;
• Uitgegaan wordt van een gewenste minimale score voor de ratio weerstandsvermogen van ‘voldoende’ (ratio > 1);
• Als de ratio weerstandsvermogen door de toename van risico’s onder de 1 uitkomt zal ofwel de beschikbare weerstandscapaciteit worden aangevuld, of zullen extra inspanningen worden gedaan om de benodigde weerstandscapaciteit terug te brengen. In deze situatie zal het college voorstellen doen aan de gemeenteraad die ervoor moeten zorgen dat het weerstandsvermogen weer op het gewenste niveau komt.

In veel gevallen kunnen we de exacte waarde van een risico niet bepalen. Om de risico's toch te kwantificeren werken we met klassengemiddelden. Deze klassengemiddelden leiden tot de financiële gevolgen in de onderstaande tabel. De risicowaarde bepalen we vervolgens aan de hand van de volgende berekening:

Risicowaarde in € = percentage kans x gevolg in €

Het totaal aan risicowaarden vormt de benodigde weerstandscapaciteit. Omdat niet alle risico’s zich tegelijk manifesteren wordt hierbij gerekend met een zekerheidspercentage van 90%.

Hoewel zorgvuldig is geprobeerd om alle risico’s in beeld te brengen, kan het voorkomen dat een risico niet is opgenomen. Zoals eerder genoemd is risicomanagement een dynamisch proces en voortschrijdend inzicht zorgt voor een steeds vollediger beeld.

Het is onmogelijk en onwenselijk om te sturen op alle geïdentificeerde risico’s. Door de risico’s te kwantificeren wordt de lijst geordend. Op deze manier ligt de focus op de risico’s die de grootste impact op de organisatie hebben. Zowel de kans dat een risico zich manifesteert als de impact die het risico met zich meebrengt moet worden bepaald.

Er wordt een inschatting gemaakt van de waarschijnlijkheid dat het risico daadwerkelijk optreedt. Vervolgens wordt er een inschatting gemaakt van het bedrag dat de gemeente kwijt is indien het risico optreedt. Het kwantificeren van risico’s is een proces van taxeren en inschatten en heeft daarmee altijd in bepaalde mate een subjectief karakter. 

Hieronder vind je de verdeling van de klassen  waarop de inschatting wordt gebaseerd terug in 2 tabellen. Tabel 1 is de verdeling van klassen naar kans, tabel 2 is de verdeling van klassen in financieel gevolg:

Matrix (kans x gevolg top 15 risico's)

Voor de bepaling van de score in de risicomatrix worden de klassescores bepaald.  Onderstaand 2 tabellen. In de eerste tabel is de top 15 opgenomen. Het getal in de matrix correspondeert met het risiconummer uit de top 15.  Zo is zichtbaar welk risico in het groen, oranje of rood is opgenomen. In de tweede tabel is de scoreberekening van de kans x gevolg opgenomen.

Ten opzichte van de begroting 2020 is de totale risicowaarde toegenomen met € 5.329.996,-. 
De toename is grotendeels toe te schrijven aan het risico grondexploitaties, dit is verhoogd van € 9.803.223,- naar € 14.893.995,- en het risico Wmo en jeugd, dit is verhoogd van € 122.500,- naar € 800.000,-.

Bestaande risico's nieuw opgenomen in de top 15: 

De risico's Attero en Dienst Dommelvallei zijn opgenomen in de top 15. Deze stonden bij de overige risico's, echter door een stijging van de risicowaarde zijn deze verschoven naar de top 15.

Door deze verschuiving zijn de risico's stormschade en Btw-sportvrijstelling niet meer opgenomen in de top 15 maar meegenomen bij de overige risico's.

De beschikbare weerstandscapaciteit is de verzamelterm van al die bronnen waaruit niet voorziene financiële tegenvallers bekostigd kunnen worden.

Er zijn minder reserves doordat de raad bij de Nota reserves en voorzieningen in februari 2019 enkele reserves heeft opgeheven. De bedragen zijn overgeheveld naar de algemene reserve. In het totaalbedrag maakt dat dus geen verschil.

Weerstandsvermogen

De  ratio weerstandsvermogen kan als volgt worden vastgesteld:

Ratio weerstandsvermogen: 30.220.197 /16.103.597= 1,88

                                                                  
Wij concluderen hiermee dat het weerstandsvermogen voldoende is om de risico’s op te vangen.

In onderstaande grafiek is weergegeven wat het te verwachten verloop van de ratio weerstandsvermogen voor de komende 4 jaar is.  Uitgangspunt is dat de risico's de komende jaren gelijk blijven. Conform de meerjarige geprognosticeerde balans blijven ook de algemene reserves vrij constant de komende jaren.

  

Kengetallen geven inzicht in bepaalde onderdelen van de begroting of de balans en kunnen bijdragen aan het beoordelen van de financiële positie van de gemeente. De combinatie van de kengetallen geven een indicatie over de financiële positie van de gemeente. Daarnaast bieden kengetallen de mogelijkheid om gemeenten onderling te vergelijken.

De volgende financiële kengetallen moeten in de paragraaf weerstandsvermogen opgenomen worden:

• netto schuldquote;
• netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen;
• solvabiliteitsratio;
• grondexploitatie;
• structurele exploitatieruimte;
• belastingcapaciteit.

Uitgangspunten
Voor de kolommen realisatie is uitgegaan van de balans zoals opgenomen in de betreffende jaarrekening. De kengetallen voor de begroting 2020 tot en met 2023 zijn afkomstig uit de meerjarenbegroting 2020-2023.

Hieronder volgt per kengetal een korte toelichting.

Netto schuldquote

De netto schuldquote weerspiegelt het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen en geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. Om inzicht te verkrijgen in hoeverre er sprake is van doorlenen wordt de netto schuldquote zowel in- als exclusief doorgeleende gelden weergegeven (netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen).

De netto schuldquote is ten opzichte van de realisatie 2018 gestegen. Dit komt doordat er in 2019 geldleningen zijn opgenomen en de totale baten voor mutaties in de reserves in vergelijking tot andere jaren lager zijn.

Solvabiliteitsratio

Dit kengetal geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe groter de weerbaarheid van de gemeente. De mate van weerbaarheid geeft in combinatie met de andere kengetallen een indicatie over de financiële positie van een gemeente.

Door een stijging van het balanstotaal is er een kleine daling van het solvabiliteitsratio zichtbaar in bovenstaande grafiek.

 

Grondexploitatie

De afgelopen jaren is gebleken dat grondexploitatie een forse impact kan hebben op de financiële positie van een gemeente. Indien gemeenten leningen hebben afgesloten om grond te kopen voor een (toekomstig) woningbouwproject hebben zij een schuld. Bij de beoordeling van een dergelijke schuld is het van belang om te weten of deze schuld kan worden afgelost wanneer het project wordt uitgevoerd. Van de opbrengst van de verkochte gronden kan immers de schuld worden afgelost. Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie (de waarde van de grond) is ten opzichte van de totale (geraamde) baten.

Zoals blijkt uit bovenstaande grafiek laat het kengetal grondexploitatie een stijging zien. Dit komt doordat de totale baten voor mutaties in de reserves lager zijn dan vorig jaar. 

 

Structurele exploitatieruimte

Voor de beoordeling van de financiële positie is het ook van belang te kijken naar de structurele baten en structurele lasten. Dit kengetal geeft aan hoe groot de structurele exploitatieruimte is, doordat wordt gekeken naar de structurele baten en structurele lasten en deze worden vergeleken met de totale baten. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten (waaronder de rente en aflossing van een lening) te dekken.

In 2019 is de structurele exploitatieruimte -3%. Dit is negatief en dit betekent dat de structurele baten niet toereikend zijn om de structurele lasten te dekken. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de hoge baten en de relatief lagere lasten in de grondexploitatie. Baten en lasten van de grondexploitatie zijn altijd incidenteel. Als de grondexploitatie buiten beschouwing wordt gelaten is de structurele exploitatieruimte positief.

 

Belastingcapaciteit

De belastingcapaciteit geeft inzicht in de mate waarin bij het voordoen van een financiële tegenvaller in het volgende begrotingsjaar deze kan worden opgevangen of dat er ruimte is voor nieuw beleid. Om deze ruimte weer te kunnen geven is een ijkpunt nodig. In dit geval landelijk gemiddelde tarieven.

Voor de gemeenten wordt de belastingcapaciteit gerelateerd aan de hoogte van de gemiddelde woonlasten (OZB, rioolheffing en reinigingsheffing). Naast de OZB wordt tevens gekeken naar de riool- en afvalstoffenheffing omdat de heffing niet kostendekkend hoeft te zijn, maar ook lager mag worden vastgesteld.

De belastingcapaciteit is vastgesteld op 117%. De belastingcapaciteit is hoger dan het landelijk gemiddelde dat op 100% is gesteld.

 

Conclusie
De incidentele baten en lasten van de grondexploitatie en het opnemen van een geldlening zijn van grote invloed op bovenstaande financiële kengetallen. Door deze invloeden zijn de netto schuldquote en het kengetal grondexploitatie gestegen en de solvabiliteitsratio en de structurele exploitatieruimte licht gedaald. De belastingcapaciteit is gedaald ten opzichte van voorgaand jaar en dat kan als positief worden bestempeld.